Komunikacja niewerbalna w kontaktach interpersonalnych

TroxVan

Plan
1. Wstęp
2. Kontakty interpersonalne
3. Definicja komunikacji i jej rodzaje
4. Komunikacja niewerbalna
4.1. Formy komunikacji niewerbalnej
5. Podsumowanie

1. Wstęp.

„Nie można się nie komunikować.
Wszystko, co robimy - sposób
siadania, zakładania rąk
zmiana tonu głosu - jest formą
komunikacji i podlega jej regułom”
(James Eicher, „Sztuka komunikowania się”)

Już Arystoteles powiedział, że „człowiek jest istotą społeczną”. Żyjemy w otoczeniu innych ludzi: rodziny, znajomych i osób mijanych na ulicy. To jak będziemy czyli się w ich towarzystwie zależy między innymi od naszych umiejętności sprawnego komunikowania się z nimi.
Komunikacja niewerbalna jest jednym z istotnych elementów komunikacji interpersonalnej, która umożliwia nam kontakty z innymi interpersonalne.

2. Kontakty interpersonalne.
Człowiek jako istota społeczna przez całe życie obraca się w grupie społecznej. Wraz ze swoim rozwojem grypa ta ulega powiększeniu o kolejne kręgi: rodzice – rodzeństwo – rodzina – przyjaciele – szkoła – koledzy – praca – znajomi itp.
Pomiędzy nami a poszczególnymi jednostkami w grupie zachodzą kontakty interpersonalne zwane także interakcjami. Kontakty interpersonalne są nieodłącznym elementem funkcjonowania jednostki w społeczności. Na grunt takich relacji międzyludzkich, każdy wnosi własne postawy, oczekiwania i emocje, które niejednokrotnie okazują się rozbieżne. Poprzez dobór odpowiednich zachowań człowiek próbuje regulować swoje stosunki z otoczeniem. Czyni to w sposób zgodny z przyjętymi zasadami i normami lub je przekracza.
Kontakty interpersonalne odbywają się między innymi za pomocą komunikacji interpersonalnej. Komunikacja interpersonalna to psychologiczny proces, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w bezpośrednim kontakcie z inną osobą. Jest to proces, który zachodzi nieustannie, bowiem przez cały czas swoją postawą ciała, mimiką, gestykulacją, no i wreszcie słowami przekazujemy określone informacje. Jednak, aby można było mówić o istnieniu komunikacji muszą istnieć 3 ogniwa:
- nadawca, czyli osoba, która przesyła określoną informację;
- odbiorca, czyli osoba, do której daną informację kierujemy;
- kod, czyli sposób przekazu tej informacji – obraz, gest, słowo etc.
Wiele nieporozumień w kontaktach interpersonalnych jest wynikiem złej komunikacji. Niewłaściwe odczytanie intencji z jednej strony, zawoalowane oczekiwania z drugiej oto trudności, których doświadcza niemal każdy z nas w codziennych rozmowach. O efektywnej komunikacji można mówić wówczas, kiedy treść wypowiedzi jest zrozumiana zgodnie z intencjami nadawcy przekazu.

2. Definicja komunikacji i jej rodzaje.
W literaturze znajdziemy wiele definicji komunikowania. Według B. Dorobek – Ostrowska komunikowanie to „wszelka intencjonalna modyfikacja w polu percepcyjnym odbiorcy.”
Komunikowanie to także „wymiana werbalnych i niewerbalnych znaków (symboli) podejmowania dla poprawy współdziałania lub podzielania znaczeń miedzy partnerami”.
Według Materskiej komunikowanie się jest to jeden z typów interakcji noszący znamiona czynności. Autorka analizuje komunikację jako proces, który jest instrumentalnym zachowaniem ukierunkowanym na określony cel i zorganizowanym stosownie do panujących warunków. Przekaz informacji zachodzi wtedy, gdy: „ uczestnicy interakcji mogą się wzajemnie obserwować lub porozumiewać, nadając i odbierając sygnały.”
Zbigniew Nęcki przyjmuje że, komunikacja to „podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania. ”
Podsumowując można powiedzieć, że komunikacja to „ proces przekazywania wiadomości, emocji, uczuć, postaw i przekonań, dokonujący się za pośrednictwem środków zarówno werbalnych, jak i pozawerbalnych, a zmierzający do wzajemnego zrozumienia i oddziaływania. ”
Najłatwiej natomiast można określić komunikowanie jako proces w trakcie którego ludzie w różny sposób (słowny lub bezsłowny) przekazują sobie informację.
Przekazywanie różnorodnych informacji za pośrednictwem wyżej wymienionych środków powoduje podział komunikacji na dwie podstawowe formy:
1. komunikację werbalną
2. komunikację niewerbalną.
Zbigniew Nęcki przez komunikację werbalną rozumie prowadzenie konwersacji, inaczej rozmowę polegającą na bezpośrednim kontakcie człowieka z człowiekiem.
Komunikacja werbalna dokonuje się za pomocą mowy. Według Kurcz mowa to konkretne akty używania języka, czyli czynności werbalne człowieka .
Komunikacja niewerbalna obejmuje wszystkie inne kanały poza mową. Dokładniej omówiona zostanie w dalszej części mojej pracy.

3. Komunikacja niewerbalna.
Komunikacja niewerbalna jest pierwszą formą komunikacji człowieka ze światem w jego rozwoju. Zanim w swoim rozwoju dojdziemy do etapu mowy, komunikujemy się z otoczeniem właśnie za pomocą komunikacji niewerbalnej. Komunikacja niewerbalna jest procesem przebiegającym spontanicznie, obejmującym subtelne nielingwistyczne zachowania, dokonującym się w sposób ciągły i często bez udziału świadomości. Nawet jeżeli zdajemy sobie sprawę z emitowania poprzez własne ciało sygnałów niewerbalnych, to w niewielkim stopniu potrafimy sprawować kontrolę nad tym.
Bardzo trudno podać jednoznaczną definicję komunikacji niewerbalnej gdyż zawiera ona w sobie wiele kanałów, którymi poza językiem mogą posługiwać się ludzie.
W komunikacji niewerbalnej możemy wyróżnić dwie grupy kanałów ekspresji niewerbalnej. „Pierwszą grupę nazwano komunikatami interakcyjnymi. Stanowią one odbicie relacji społecznych, pojawiają się one i trwają tylko w obrębie interakcji. W znacznej mierze zdeterminowane są one wzorcami kulturowymi.”
Ważnym elementem w tej grupie są zależności przestrzenne. To jak przebiegać będzie nasza komunikacja zależy w dużym stopniu od schematów komunikacyjnych jakie posiadamy (np. w restauracji, w sklepie nie zastanawiamy się nad poszczególnymi elementami komunikacji tylko wykonujemy je według posiadanego wzorca tj. uśmiechamy się gdy prosimy i dziękujemy) ale także od stopnia znajomości partnera interakcji.
„Druga grypa to komunikaty ekspresyjne związane z tzw. „mową ciała”. Odzwierciedlają przede wszystkim stan jednostki, istnieją przez całe jej życie, a informacje w nich zawarte towarzyszą zachowaniu bez względu na obecność czy też brak innych osób. W znacznym stopniu zależą one od naturalnych, fizjologicznych procesów czy innych właściwości jednostki.”
Do kanałów komunikacyjnych mowy ciała zalicza się:
1. postawę ciała;
2. mimikę, wyraz twarzy;
3. kontakt wzrokowy;
4. gesty;
5. dotyk i kontakt fizyczny;
6. niektóre elementy wyglądu.

3.1. Formy komunikacji niewerbalnej.
Zależności przestrzenne to dystans jaki utrzymujemy z rozmówcą w czasie interakcji. Stosowane są przez nas nieświadomie podczas interakcji z innymi ludźmi a zależą od stopnia znajomości i intymności członków interakcji. Za E.T. Hell wyróżniamy cztery sfery przestrzeni w kontaktach z drugim człowiekiem:
• strefa intymna (0-45cm),
• strefa osobista (45-120 cm),
• strefa społeczna (1,2-3,6 m),
• strefa publiczna (3,6-6m).
Bliskość przestrzenna jest inaczej wskaźnikiem lubienia i sympatii. Im bliższy dystans, tym bliższa relacja z partnerem interakcji.
„W toku badań zaobserwowano kilka prawidłowości, a mianowicie w odniesieniu do płci w toku interakcji najbliżej siebie stają kobieta z mężczyzną, nieco dalej – kobieta z kobietą i najdalej dwóch mężczyzn. Dystans fizyczny różnicuje również wiek – osoby w tym samym wieku stają bliżej siebie; podobnie osoby znające się w porównaniu z obcymi. Osoba o niższej pozycji społecznej dystansuje się fizycznie od osoby o wyższej randze. Zmiany dystansu związane są również z wymiarami atrakcyjności i sympatii. Nie tylko osoby spostrzegające się jako atrakcyjne stają bliżej siebie, ale również skracanie dystansu przez partnerów interakcji jest odbierane jako objaw sympatii natomiast jego zwiększanie jako objaw agresji i nerwowości.”
Postawa ciała „może być informacją, która nawet z daleka i bez widocznych innych elementów niewerbalnej komunikacji, z pewnym prawdopodobieństwem określa stan emocjonalny obserwowanej jednostki. Najbardziej charakterystyczne to postawy rezygnacji, sylwetka bojowa, złamana bólem, postawy radości.”
O naszym stanie emocjonalnym w czasie kontaktu interpersonalnego świadczą między innymi znaki statyczne (stopy ściśle przylegające do siebie, ręce przyciśnięte do ciała, zaciśnięte dłonie) oraz kinezyczne (ciągłe poruszanie stopami, rękami, kręcenie głową). Za pomocą postawy ciała komunikujemy również nasze nastawienie wobec rozmówcy. Bezpośrednie ustawienie ciała ułatwiające kontakt wzrokowy, wychylenie ciała do przodu, dotykanie jest wyrazem pozytywnego nastawienia do rozmówcy. Wyrazem sympatii dla rozmówcy jest podobna/ lustrzana pozycja ciała.
Kontakt wzrokowy. Oczy stanowią najważniejszy obszar wizualnej uwagi - w czasie rozmowy uwaga koncentruje się na oczach przez ok. 43% czasu. Ekspresja oczu wyraża się nie tylko poprzez spoglądanie, ale również:
• zmianę wielkości źrenic (2-8 mm),
• wskaźnik mrugania (zwykle co 3-10 sek.),
• stopień otwarcia oczu (od szeroko otwartych do przymkniętych powiek),
• wyraz oczu - tzw. maślane oczy, mordercze spojrzenie.
Ważne jest tutaj także nawiązanie kontaktu wzrokowego, jego przerwanie, unikanie.
„Badania wykazały związek pomiędzy uwagą a kontaktem wzrokowym. Nazywa się to uwagą wzrokową, która polega na tym, iż w toku interakcji osoba zainteresowana wypowiedzią partnera utrzymuje z nią kontakt wzrokowy. Istnieją różnice co do utrzymywania kontaktu wzrokowego przez różne grupy jednostek, i tak np. większą uwagę wzrokową wykazują ekstrawertycy, mniejszą osoby depresyjne. Osoby nie lubiące się oraz ludzie o różnej pozycji społecznej rzadziej nawiązują ze sobą wzrokowy kontakt.”
Nęcki uważa, że „nawiązanie kontaktu wzrokowego poprzedza i warunkuje dalsze wzajemne postępowanie, unikanie wzroku jest zazwyczaj sygnałem odrzucenia.” Wyraz oczu w minimalnym stopniu podlega kontroli wolicjonalnej. Szczególnie wymyka się jej wygląd gałki ocznej. Tym czasem nawet drobne niuanse w jej obrębie odgrywają zasadniczą rolę w określaniu stanu emocjonalnego.
Ważną rolę w relacjach międzyludzkich odgrywa spojrzenie. Ja pisze Kępiński spojrzeniem można poniżyć, zranić lub unieść człowieka ku górze spojrzeniem pełnym miłości, uwielbienia oddania.
Mimika i wyraz twarzy. Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała - odzwierciedla szybko zmieniające się nastroje. Wyraża przede wszystkim uczucia i emocje. Niektóre obszary twarzy są bardziej ekspresyjne niż inne. Bardzo wymowne są okolice brwi:
• całkowicie podniesione wyrażają niedowierzanie,
• podniesione do połowy - zdziwienie,
• stan normalny - bez komentarza,
• do połowy obniżone - zakłopotanie,
• całkowicie obniżone - złość.
Zmiana w zakresie mimiki podlega w dużej mierze świadomej kontroli. Poprzez kontrolowanie i panowanie nad mięśniami twarzy, ukrywamy niestosowne lub nieakceptowane przez otoczenie reakcje.
Dotyk stanowi sygnał o bardzo dużej sile oddziaływania. Dlatego istnieją określone normy społeczne, które regulują akceptowany obszar i liczbę dotyków. Najważniejsze funkcje komunikacyjne dotyku to:
• wspieranie/ pocieszanie,
• funkcja afiliacyjna,
• funkcja władzy
Przekazy dotykowe są szczególnie skuteczne w dostarczaniu pocieszenia osobom potrzebującym psychicznego wsparcia. Poprzez dotyk najlepiej dokonuje się transmisja uczucia sympatii, zrozumienia, współczucia. Bardzo ważna jest rola dotyku w relacjach rodzice-dzieci. Dotyk odgrywa ogromnie ważną rolę w kształtowaniu bliskich relacji.
Gesty. Kiedy mówimy nieustannie poruszamy rękami, głową ale też całym ciałem. Ruchy te są skoordynowane z mową i stanowią część całościowego procesu komunikowania się. Kiwanie głową jest dość specyficznym rodzajem gestu i odgrywa dwie zasadnicze funkcje:
• po pierwsze działa jako wzmocnienie, nagroda i zachęta dla rozmówcy do kontynuowania wypowiedzi
• po drugie- służy synchronizacji interakcji - kilkakrotne kiwnięcie głową (seria) oznacza brak zgody i chęć zabrania głosu.

Podsumowanie.
Komunikacja niewerbalna w kontaktach interpersonalnych odgrywa bardzo ważną rolę. Już w 1971 roku Albert Mehrabian (psycholog amerykański) sformułował wzór, przedstawiający wpływ każdego z kanałów na ogólną interpretację przekazu informacji. Jest to wzór na „ogólne wrażenie”:
Ogólne wrażenie 100%
=
55% informacji jest przekazywanych językiem ciała
+
38% informacji przekazuje ton głosu
+
7% informacji pobieranych jest z wypowiadanych słów.
Komunikacja niewerbalna w kontaktach interpersonalnych służy do komunikowania postaw i emocji. Możemy tutaj określić np. samopoczucie partnera interakcji, jego stosunek do nas samych a także zweryfikować jego prawdomówność w przypadku gdy komunikaty werbalne i komunikaty niewerbalne są nie spójne. Jeśli zachodzi sytuacja niespójności komunikatów wówczas wartość komunikacji niewerbalnej w stosunku do werbalnej jest wyraźnie wyższa tzn. że w przypadku zaistniałej sprzeczności za prawdziwy zostaje uznany komunikat niewerbalny.
Komunikacja niewerbalna ma także za zadanie wspomagać komunikację językową – może ją uzupełnić, synchronizować oraz pozwala na wysyłanie komunikatów zwrotnych np. w przypadku słuchania partnera kontaktu interpersonalnego nasze kiwanie głową zostanie zrozumiane przez niego jako sygnał, że go słuchamy.
Komunikacja niewerbalna może również zastępować mowę w przypadkach gdzie kontakt słowny jest utrudniony.
Znajomość reguł dotyczących komunikacji niewerbalnej moim zdaniem pomaga funkcjonować w społeczeństwie.